Hệ thống An sinh xã hội khu vực ASEAN trong bối cảnh CMCN 4.0: Cơ hội và thách thức

Với những thay đổi mang tính cách mạng về khoa học và công nghệ, Cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0 được xem là cơ hội cho việc thay đổi phương thức và lực lượng sản xuất của xã hội.

Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, nếu không bắt kịp nhịp độ phát triển chung, cuộc cách mạng này có thể khiến nhiều quốc gia phải đối mặt với những thách thức, tác động tiêu cực, đặc biệt là những tác động không mong muốn đối với thị trường lao động, ảnh hưởng tới mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội (ASXH).

Tại Hội nghị ASSA 35 vừa diễn ra tại Khánh Hòa, các diễn giả trong nước và quốc tế đã cùng nhau trao đổi, thảo luận về những cơ hội và thách thức của các hệ thống ASXH khu vực ASEAN trong bối cảnh CMCN 4.0 và tự do dịch chuyển lao động.

Cơ hội nhiều

Hệ thống an sinh xã hội ASEAN đang bước sang một giai đoạn phát triển mới với những cơ hội và thách thức do tác động lan tỏa từ Cách mạng công nghiệp 4.0 và quá trình tự do dịch chuyển lao động trong khu vực, từ đó, đòi hỏi ASSA cần có cách tiếp cận sáng tạo, tầm nhìn dài hạn nhằm phát huy thế mạnh về kinh nghiệm và công nghệ của các tổ chức thành viên; đồng thời liên kết hiệu quả tạo nên sự cộng hưởng sức mạnh của cả Hiệp hội vì sự nghiệp an sinh xã hội bền vững cho mọi người dân trong Cộng đồng ASEAN.

Chia sẻ về cơ hội của các Hệ thống An sinh xã hội khu vực ASEAN trong bối cảnh CMCN 4.0, ông Jens Schremmer- Trưởng Văn phòng Tổng Thư ký Hiệp hội ASXH Quốc tế (ISSA) nhận định: Trong bối cảnh CMCN 4.0 có quy mô và tốc độ phát triển rất nhanh sẽ tạo ra cơ hội thúc đẩy ASXH, như mở rộng diện bao phủ BHXH…

Trong khi đó, ông Robert Palacios- Chuyên gia trưởng toàn cầu về hưu trí và BHXH (Ngân hàng Thế giới, WB) dự báo, BHXH truyền thống dựa trên khoản khấu trừ thuế hay từ lương của người lao động sẽ không bắt kịp với tốc độ già hóa dân số. Bài toán đặt ra, là các quốc gia phải nhanh chóng tăng tỉ lệ bao phủ BHXH bằng cách thức quản lý hiện đại, hiệu quả hơn, như: Ứng dụng các công nghệ mới (chứng minh nhân dân kỹ thuật số có sinh trắc học; chi trả, đóng nộp qua kỹ thuật số, các phần mềm…).

Quan trọng hơn, mỗi quốc gia cần xây dựng để tất cả người dân có một mã số ID duy nhất trong cơ sở ASXH để thuận lợi trong việc quản lý, tiếp cận, phát triển đối tượng. Cơ sở dữ liệu về ASXH cần được kết nối, liên thông với các cơ sở dữ liệu quốc gia khác. Với người lao động có thu nhập thấp, cần có những chính sách trợ cấp để tăng diện bao phủ…

TS.Trần Đình Thiên- nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cho rằng: Thế giới đang đứng trước một cuộc cách mạng công nghệ, vì vậy, Việt Nam cần nhanh nhạy nhận diện tốt thách thức và cơ hội đó, trong đó có lĩnh vực ASXH.

Từ góc độ tiêu dùng và giá cả, mọi người đều được hưởng lợi nhờ tiếp cận được nhiều sản phẩm và dịch vụ mới chất lượng cao, chi phí thấp hơn. CMCN 4.0 đã tác động tích cực đến lạm phát toàn cầu nhờ các đột phá về công nghệ, giúp tiết kiệm đáng kể các yếu tố đầu vào và giúp giảm mạnh áp lực chi phí.

Theo dự báo, trong 2 thập niên tới, 56% lao động tại 5 nước ASEAN (trong đó có Việt Nam) sẽ đối mặt nguy cơ mất việc làm. Có 86% lao động dệt may và giày dép ở Việt Nam có nguy cơ mất việc vì robot… Do đó, việc nhanh chóng tận dụng cơ hội, vượt lên những thách thức đòi hỏi sự nhạy bén, bản lĩnh. Nếu đi đúng hướng và bắt đúng nhịp, CMCN 4.0 sẽ tạo cơ hội để Việt Nam rút ngắn khoảng cách phát triển.

Nhưng không ít thách thức

Tuy nhiên theo TS Trần Đình Thiên, song song với các cơ hội, chúng ta cũng phải đối mặt với phân hóa xã hội, bất bình đẳng kinh tế, rủi ro tăng. Đặc biệt, rủi ro an ninh mạng và thách thức trong lĩnh vực ASXH là 2 vấn đề lớn- khi nhiều ngành cũ mất đi, kéo theo việc làm mất đi, thu nhập lao động giảm và nhiều ngành mới xuất hiện, tạo cơ hội việc làm và thu nhập mới, nhưng cũng đòi hỏi những năng lực mới.

Còn theo ông Robert Palacios, CMCN 4.0 đang đặt ra hai thách thức cho các quốc gia khi tác động mạnh mẽ lên thị trường lao động và già hóa dân số. Sự thay đổi của thị trường lao động là điều được dự báo rất nhiều, nhưng hiện chưa xác định được cụ thể ngành nghề nào mất đi, ngành nghề nào tồn tại. Điều này đòi hỏi người lao động phải tăng cường rất nhiều kỹ năng để đáp ứng sự thay đổi.

Từ đó, đặt ra bài toán về đào tạo nguồn nhân lực và thiết kế lại chính sách ASXH, để tăng độ bao phủ, theo hướng tăng mối quan hệ giữa chủ sử dụng lao động và người lao động, giữa Chính phủ với nền kinh tế phi chính thức. “Đây là một cuộc đua giữa nền ASXH và những thay đổi của thị trường lao động”- ông Robert Palacios nhấn mạnh.

Neil Quigley- Chủ tịch Ngân hàng dự trữ New Zealand, Hiệu trưởng ĐH Waikato chia sẻ kinh nghiệm của New Zealand trong việc tiếp cận và giải quyết nhu cầu đào tạo trong CMCN 4.0.

GS.Neil Quigley cho biết, hiện nay trên thế giới đang ở trong một nền giáo dục và công nghệ tiên tiến, thay đổi từng ngày để phù hợp với CMCN 4.0 và trẻ em sẽ trở thành những công dân toàn cầu. Trong tương lai, có khoảng 40% những công việc hiện tại mà con người đang làm sẽ không còn, điều này đòi hỏi hệ thống giáo dục phải thay đổi để phù hợp với xu thế chung toàn cầu.

Tuy nhiên, theo GS.Neil Quigley, hệ thống giáo dục cũng đang có sự thay đổi thấp hơn so với kỳ vọng. Đáng chú ý, bên cạnh lý do từ các chính sách về giáo dục, thì năng lực của giáo viên cũng được coi là rào cản đối với sự đổi mới sáng tạo.

GS.Neil Quigley cũng chia sẻ một ví dụ thú vị liên quan đến sự đổi mới trong giáo dục tại đất nước New Zealand, khi các trường học hoặc hệ thống giáo dục không cần triệu tập tất cả học sinh đến trường để thi vào một thời gian cố định. Thay vào đó, các trường có quy trình thi cho học sinh THCS thông qua việc xây dựng hệ thống modun, chương trình đào tạo khác nhau. Sinh viên có thể tham gia các kỳ thi, nếu như họ cảm thấy đã sẵn sàng với kiến thức và năng lực; đồng thời sử dụng công nghệ chuẩn cho việc kiểm tra các bài thi. Điều này đem lại sự thoải mái và linh hoạt giữa các kỳ thi trong năm. Đồng thời, giảng viên, cán bộ nhà trường cũng được giảm bớt áp lực.

GS.Neil Quigley nhấn mạnh, việc dịch chuyển xã hội cũng rất quan trọng đối với sự thay đổi giáo dục. Trong thời đại CMCN 4.0, thách thức của giáo dục là đảm bảo không cho phép những người khó khăn bị ngăn cản trong việc tiếp cận các hệ thống giáo dục trong tương lai, họ phải được trang bị kỹ năng, kiến thức để tránh bị gánh nặng trong hệ thống ASXH. Đồng thời, xã hội cần tìm ra cách giúp đỡ tất cả mọi người tiếp cận được con đường học tập một cách thuận lợi nhất.

Nguồn: Báo Diễn đàn doanh nghiệp