Đông Nam Á có thể thay thế Trung Quốc trở thành 'công xưởng thế giới'?

Trong bối cảnh căng thẳng Mỹ-Trung Quốc và hệ quả của dịch Covid-19, Đông Nam Á đang được kỳ vọng là điểm đến của các doanh nghiệp muốn di dời nhà máy sản xuất khỏi Trung Quốc.

Trước những tác động lớn từ cuộc chiến thương mại Trung-Mỹ và sự bùng phát dịch Covid-19 đối với các ngành sản xuất trong nước và ngành sản xuất có vốn đầu tư nước ngoài ở Trung Quốc, nhiều doanh nghiệp đã lên kế hoạch dời nhà máy sản xuất của họ ở Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á.

Do xung đột thương mại Trung-Mỹ lâu nay vẫn đang ở giai đoạn giằng co, tương lai khó đoán định, 40% các công ty có kế hoạch di dời nhà máy sản xuất sang khu vực ASEAN. Dưới tác động của dịch Covid-19 gần đây, các công ty Trung Quốc không thể tiếp tục hoạt động, dẫn đến chuỗi sản xuất của các công ty đa quốc gia bị đình trệ. Một số người dự đoán rằng sự bất ổn của Trung Quốc những năm gần đây sẽ đẩy nhanh tình hình di dời các ngành sản xuất trong nước và Đông Nam Á sẽ thay thế nước này trở thành "công xưởng thế giới".

So với Trung Quốc, Đông Nam Á quả thực có những lợi thế nhất định trong việc tiếp nhận chuyển giao sản xuất từ Trung Quốc. Tuy nhiên, không thể phủ nhận thực tế rằng việc Đông Nam Á tiếp nhận ngành sản xuất vẫn có những nhược điểm rõ ràng. Ở một phương diện nhất định, vẫn còn quá sớm để cho rằng Đông Nam Á có thể thay thế Trung Quốc trở thành "công xưởng thế giới".

Quá trình đã diễn ra từ lâu

Từ trước cuộc chiến thương mại Trung-Mỹ, trên thực tế, một số ngành sản xuất ở Trung Quốc đã có xu thế chuyển sang Đông Nam Á. Ngay từ năm 2010, Việt Nam dựa trên lợi thế về chi phí đã thay thế Trung Quốc trở thành cơ sở sản xuất giày thể thao lớn nhất giới của Nike.

Ngành sản xuất của Samsung vốn đã “cắm rễ” ở Trung Quốc trong nhiều năm, nhưng cũng sớm xây dựng nhiều nhà máy sản xuất tại Việt Nam. Năm 2018, Samsung đã đóng cửa các nhà máy ở Thâm Quyến và Thiên Tân, (Trung Quốc); năm 2019, Samsung đóng cửa nhà máy điện tử Huệ Châu - nhà máy cuối cùng tại Trung Quốc. Cho đến nay, ngành sản xuất của Samsung đã rút hoàn toàn khỏi Trung Quốc, chuyển sang khu vực Đông Nam Á và Nam Á.

Không nói đến ảnh hưởng bởi tính ổn định của thị trường thương mại Trung Quốc trong những năm gần đây đối với sự chuyển dịch của ngành sản xuất đối với Đông Nam Á, có thể dễ dàng nhận thấy tình hình di dời của ngành sản xuất đã diễn ra từ lâu và Đông Nam Á đã có sự chuẩn bị nhất định trong việc tiếp nhận xu hướng này.

Thêm vào đó là sự bất ổn của môi trường sản xuất ở Trung Quốc những năm gần đây do cuộc chiến thương mại Trung-Mỹ, do đó, di dời nhà máy sản xuất có thể coi là một lựa chọn tốt cho ngành sản xuất. Biện pháp đẩy nhanh việc di dời nhà máy sản xuất ra khỏi Trung Quốc không phải là không hợp lý.

Ưu thế vượt trội

Tính không chắc chắn của môi trường sản xuất ở Trung Quốc đã mang đến cơ hội cho ngành sản xuất Đông Nam Á trong những năm gần đây. Ngoài ra, khu vực này cũng có lợi thế lớn trong việc tiếp nhận chuyển giao sản xuất - nguồn nhân lực.

Lấy 2 nước có dân số tương đối đông trong 10 nước ASEAN là Indonesia và Philippines làm ví dụ, dựa trên tiêu chuẩn độ tuổi lao động quốc tế từ 14-64, chiếm hơn 60% tổng dân số hai nước. Trên thực tế, tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động ở Đông Nam Á là 67,7%, với tổng dân số ASEAN là 662 triệu, thì lực lượng lao động hiện tại của khối là khoảng 450 triệu người. Có thể thấy lợi thế về nguồn nhân lực của Đông Nam Á trong ngành sản xuất là rất nổi bật.

Ngoài những lợi thế về nguồn nhân lực, các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ các nước Đông Nam Á cũng tạo điều kiện lớn cho đầu tư. Tháng 2 năm nay, trong cuộc gặp với Đại sứ Nhật Bản, Thủ tướng Campuchia cho biết sẽ bắt đầu giảm giá điện cho lĩnh vực nông nghiệp và công nghiệp bắt đầu từ tháng 2. Chính phủ nước này cũng sẽ trợ cấp tiền điện cho các công ty tư nhân với tổng số tiền từ 50 - 60 triệu Riel/năm.

Không chỉ vậy, các hiệp định thương mại tự do được một số nước Đông Nam Á ký kết với các nước phát triển cũng tạo lợi thế xuất khẩu của ngành sản xuất Đông Nam Á. Ví dụ, Việt Nam chính thức tham gia Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) vào tháng 1/2019 và ký Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-Liên minh châu Âu (EVFTA) vào năm 2019.

Đối với Việt Nam, sau khi CPTPP có hiệu lực, so với việc xuất khẩu sang các thị trường chưa ký hiệp định thương mại tự do, các sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam đáp ứng đủ tiêu chuẩn kỹ thuật chung của cả hai bên sẽ được điều chỉnh từ mức thuế ban đầu bình quân trên 10% thành ưu đãi thuế quan bằng 0, điều này làm tăng đáng kể sức cạnh tranh của các sản phẩm được sản xuất trong nước.

Vẫn còn những hạn chế

Lợi thế trên nhiều phương diện của Đông Nam Á đã được thể hiện nổi bật, song các nền kinh tế Đông Nam Á vẫn có những hạn chế nhất định.

Lợi thế về chi phí lao động hiện nay ở Đông Nam Á cũng không phải quá nổi bật so với Trung Quốc. Có số liệu cho thấy, năm 2020, mức lương tối thiểu ở Việt Nam là 4,44 triệu đồng/tháng (khoảng 1.326 Nhân dân tệ), mức lương tối thiểu ở Indonesia là 4,28 triệu rupiah/tháng (khoảng 1.858 Nhân dân tệ). So với mức lương tối thiểu ở tỉnh Quảng Đông - nơi tập trung nhiều nhà máy sản xuất của Trung Quốc, mức lương tối thiểu ở khu vực loại 1 (Quảng Châu, Thâm Quyến) là 2.100 Nhân dân tệ và khu vực loại 2 (Chu Hải, Phật Sơn, Đông Quan…) là 1.720 Nhân dân tệ, có thể thấy sự chênh lệch về chi phí lao động giữa Đông Nam Á và Trung Quốc không quá lớn.

Theo thống kê của Tổ chức xúc tiến thương mại Nhật Bản (JETRO), mức lương tối thiểu ở Jakarta năm 2015 bằng khoảng 80% ở Bắc Kinh và nâng lên 90% vào năm 2019. Có thể thấy rằng sự chênh lệch về chi phí lao động giữa Đông Nam Á và Trung Quốc đang dần được thu hẹp khiến cho lợi thế về lực lượng cũng như chi phí lao động ở khu vực này không còn thực sự nổi bật.

Hiệu quả lao động không cao cũng trở thành một rào cản lớn cho Đông Nam Á trong việc tiếp nhận chuyển giao sản xuất. Ví dụ, các cuộc đình công thường xuyên diễn ra ở khu vực Đông Nam Á khiến các nhà đầu tư thận trọng hơn.

Ngoài ra, cơ sở hạ tầng không đảm bảo và chuỗi sản xuất chưa hoàn thiện cũng là một hạn chế của các nền kinh tế Đông Nam Á. Ngành sản xuất của Trung Quốc tập trung ở các khu vực có hệ thống cơ sở hạ tầng đủ năng lực xử lý hoạt động vận chuyển hàng hóa như đường bộ, đường cao tốc, sân bay…, trong khi cơ sở hạ tầng ở phần lớn các nước trong khu vực Đông Nam Á vẫn chưa đạt tiêu chuẩn. Không chỉ vậy, vấn đề cung cấp điện ở một số nơi càng làm nổi bật những nhược điểm của hệ thống cơ sở hạ tầng.

Tương lai tiếp nhận của khu vực

Do đó, để có thể trở thành “công xưởng thế giới”, Đông Nam Á vẫn còn phải đối mặt với một chặng đường dài và gian khó, khó đạt được mục tiêu này trong tương lai gần. Phải thừa nhận rằng trong bối cảnh thương mại quốc tế có những bất ổn và biến động như hiện nay, nếu các công ty đa quốc gia và các ngành sản xuất muốn duy trì sự phát triển thương mại ổn định thì không thể đặt chuỗi sản xuất trong cùng một khu vực. Nhìn ra thế giới, Đông Nam Á vẫn có một lợi thế nhất định so với hầu hết các khu vực trong việc tiếp nhận sản xuất và ngành sản xuất của khu vực này vẫn còn nhiều không gian để phát triển.

Cùng với việc các ngành sản xuất của Trung Quốc đang từng bước nâng cấp, việc chuyển giao một số ngành sản xuất của nước này là xu thế tất yếu trong tương lai, các nước khu vực Đông Nam Á đều sẽ là những lựa chọn cho xu hướng này.

Đông Nam Á có lợi thế rõ ràng so với các khu vực khác, điều đó có nghĩa là Đông Nam Á là điểm đến lý tưởng cho việc chuyển giao ngành sản xuất của Trung Quốc. Do đó, khu vực Đông Nam Á giờ đây cần phải nhìn thẳng vào những điểm yếu của mình và thay đổi để chuẩn bị tốt và đặt nền móng vững chắc cho việc trở thành “công xưởng thế giới”.

Nguồn: Báo Quốc tế