Trump và một ASEAN thống nhất: Đòn thuế quan của Mỹ có thể khiến Đông Nam Á vững mạnh hơn

Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump áp thuế quan cao dự kiến áp dụng từ 8/7 đối với bất kỳ quốc gia nào chưa đạt được thỏa thuận thương mại với Washington — đã khiến nhiều nước trên thế giới phải nhanh chóng tìm cách ứng phó. Trong số đó, ASEAN đang là một trong những nhóm chủ động nhất.

Sự trỗi dậy đáng gờm của ASEAN

Lãnh đạo ASEAN sớm nhận ra rằng, sau nhiều thập kỷ tăng trưởng GDP ấn tượng, họ đã trở thành một lực lượng kinh tế mà chính quyền Trump không thể xem nhẹ. Năm 2000, kinh tế Nhật Bản gấp 8 lần ASEAN; ngày nay chỉ còn hơn 1,1 lần và dự kiến đến 2030, ASEAN sẽ vượt qua Nhật. Trong thập kỷ 2010–2020, ASEAN đóng góp cho tăng trưởng kinh tế toàn cầu nhiều hơn cả Liên minh châu Âu.

Thành công này chủ yếu nhờ chính sách thương mại cởi mở: từ năm 2003 đến 2023, kim ngạch thương mại của ASEAN với thế giới tăng từ 618 tỷ USD lên 2.800 tỷ USD.

Lãnh đạo vững vàng và sự đoàn kết trong khác biệt

Bí quyết thực sự của ASEAN chính là năng lực lãnh đạo mạnh mẽ và khôn ngoan. Thời kỳ đầu là sự phối hợp bất ngờ giữa cố Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu và cựu Tổng thống Indonesia Suharto — hai nhân vật khác biệt về xuất thân nhưng đồng lòng giữ ASEAN gắn kết.

Ngày nay, tinh thần đó tiếp tục với nhóm lãnh đạo hiện tại như Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim, Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto, Tổng Bí thư Việt Nam Tô Lâm và Thủ tướng Singapore Lawrence Wong. Họ, dù khác biệt về lý lịch chính trị, đều ưu tiên duy trì hòa bình, ổn định và hợp tác khu vực — điều hiếm thấy ở nhiều khu vực đang phát triển khác.

Khi nhiều nơi trên thế giới như Ấn Độ - Pakistan, Trung Đông hay Mỹ Latin vẫn chìm trong xung đột hoặc chia rẽ, thì ASEAN duy trì được nền văn hóa tham vấn và đồng thuận (musyawarah và mufakat) thông qua hàng ngàn cuộc họp thường niên.

Đối đầu với thuế Trump: Đoàn kết để sinh tồn

Đối với các mức thuế Trump mới áp đặt, dù mang tính đơn phương và khác biệt giữa các nước ASEAN (từ 10% với Singapore đến 49% với Campuchia), các quốc gia thành viên đều hiểu rõ họ sẽ mạnh hơn nếu hành động cùng nhau.

Tại hội nghị thượng đỉnh ở Kuala Lumpur do Anwar chủ trì, ASEAN đã đề xuất tổ chức một hội nghị riêng giữa ông Trump và lãnh đạo 10 nước ASEAN. Đây là bước tiếp nối sau tuyên bố hồi tháng 4 về việc xây dựng khung hợp tác kinh tế ASEAN - Mỹ “nâng cao, mạnh mẽ và hướng tới tương lai”, đặc biệt tập trung vào các lĩnh vực giá trị cao.

Thông điệp rõ ràng: ASEAN nhận thức được giá trị của mình đối với Mỹ, nhất là khi Mỹ có thặng dư thương mại dịch vụ lớn tại khu vực này và đã đầu tư gần 500 triệu USD vào ASEAN trong năm 2023.

ASEAN không chỉ nhìn về Mỹ

Quan trọng hơn, ASEAN đang đa dạng hóa quan hệ. Thượng đỉnh ASEAN - Trung Quốc - Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh vừa kết thúc gần đây thể hiện rõ chiến lược không phụ thuộc vào Mỹ, nhưng cũng không quay lưng với thương mại toàn cầu.

Ngay cả khi ông Trump tiếp tục sử dụng thuế như vũ khí đối ngoại, hầu hết các nước còn lại vẫn tránh tăng thuế đơn phương. ASEAN cũng đang nỗ lực tăng cường nội lực, đẩy mạnh thương mại nội khối bằng cách tháo gỡ hàng rào phi thuế quan, dù hơn 99% hàng hóa hiện đã tự do trong khu vực.

Dù thương mại nội khối giảm từ 25% xuống 21,5% trong 20 năm qua, đó là do thương mại với phần còn lại của thế giới tăng vọt. ASEAN giờ đang điều chỉnh lại cân bằng để củng cố khả năng tự cường.

Thách thức trước mắt, lợi ích lâu dài

Trong ngắn hạn, các biện pháp thuế của ông Trump có thể gây thiệt hại cho tăng trưởng ASEAN. Nhưng chính những áp lực đó lại là động lực thúc đẩy ASEAN hợp tác chặt chẽ hơn, vươn ra toàn cầu mạnh mẽ hơn và trở nên thịnh vượng hơn — và quan trọng nhất: vững vàng hơn trước biến động.

Với những nền tảng sẵn có như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và tiềm năng hợp tác mới với EU, ASEAN hoàn toàn có thể xoay chuyển thách thức thành cơ hội.

Và trên hết, họ đang có những nhà lãnh đạo đủ tầm để lèo lái con tàu ASEAN trong thời kỳ đầy biến động này.

Nguồn: Tạp chí Diễn đàn Tiếp thị